श्रमिक कार्ड म्हणजे काय?
भारतातील अनेक नागरिक आपला उदरनिर्वाह शेती आणि रोजंदारीवर करतात. भारत सरकार आणि सर्व राज्य सरकारांनी त्यांना आणि त्यांच्या कुटुंबांना आधार देण्यासाठी ओळखपत्र दिले आहे, ज्याला श्रमिक कार्ड म्हणून ओळखले जाते. या कार्डच्या मदतीने लाभार्थी विविध सेवांचा आणि सुविधांचा लाभ घेऊ शकतात. दुसऱ्या शब्दांत, श्रमिक कार्ड हे राज्य सरकारच्या श्रम विभागाद्वारे जारी केलेले ओळखपत्र आहे, जे कामगारांच्या सुरक्षितता, विकास, शिक्षण आणि सुरक्षेची काळजी घेते.
श्रमिक कार्डाचे प्रकार:
राज्य सरकार साधारणतः दोन प्रकारचे श्रमिक कार्ड जारी करते:
- बिल्डिंग कार्ड
- सोशल कार्ड
बिल्डिंग कार्ड: बिल्डिंग कार्ड ते कामगार घेऊ शकतात जे परवाना असलेल्या कंत्राटदाराच्या देखरेखीखाली काम करतात. या कार्डधारकांना योजनेंतर्गत बहुतेक सर्व लाभ मिळण्यास पात्र असतात.
Related Posts:
सोशल कार्ड: सोशल कार्ड इतर न बांधकाम संबंधित काम, शेती आणि कृषी कार्यात गुंतलेल्या कामगारांना दिले जाते. या लाभार्थींना आरोग्य विमा सुविधेचा लाभ मिळतो.
राज्यनिहाय श्रम विभागांच्या अधिकृत वेबसाइट्स:
खाली राज्य सरकारांच्या श्रम विभागांच्या वेबसाइट्सची यादी दिली आहे:
प्रत्येक राज्यासाठी वेगळ्या वेबसाईटवर श्रमिक कार्डासाठी अर्ज करता येतो.
श्रमिक कार्डसाठी अर्ज करण्याची पात्रता निकष:
भारत सरकार आणि राज्य सरकारे अपारंपरिक क्षेत्रातील कामगारांसाठी विविध कल्याणकारी योजनांच्या माध्यमातून आर्थिक सहाय्य, विमा संरक्षण, आणि इतर अनेक लाभ पुरवतात. श्रमिक कार्ड हे ओळखपत्र आहे जे कामगारांच्या सुरक्षिततेसाठी, विकासासाठी, शिक्षणासाठी आणि आर्थिक सक्षमीकरणासाठी आवश्यक आहे. श्रमिक कार्ड प्राप्त करण्यासाठी, अर्जदाराने काही आवश्यक पात्रता निकष पूर्ण केले पाहिजेत. खालील पात्रता निकष श्रमिक कार्डसाठी अर्ज करण्यासाठी आवश्यक आहेत:
१. वयोमर्यादा: अर्जदाराचे वय १८ ते ४० वर्षांदरम्यान असावे. हे वयोमर्यादा असेल तरच अर्जदार पात्र ठरतो. ही वयोमर्यादा त्या वयातील लोकांसाठी आहे जे त्यांच्याकडून आर्थिक उपजीविकेसाठी काम करतात.
२. अपारंपरिक कामगार: अर्जदार हा अपारंपरिक कामगार असावा. अपारंपरिक कामगार म्हणजे असे कामगार ज्यांचा कामाचा ठराविक वेतनदायी परिमाण नसतो किंवा ते कोणत्याही संस्थेशी जोडलेले नसतात. या श्रेणीत हातमजूर, शेती कामगार, बांधकाम मजूर, स्थलांतरित कामगार, मोलकरीण, छोटे कारखाने किंवा अस्थायी कामगार यांचा समावेश होतो.
३. भारतीय नागरिकत्व: अर्जदार हा भारतीय नागरिक असावा. हा नियम कामगारांना आणि त्यांच्या कुटुंबीयांना सुरक्षेचा लाभ मिळावा यासाठी लागू करण्यात आला आहे.
४. संस्थात्मक क्षेत्रात रोजगार नसावा: अर्जदार संस्थात्मक क्षेत्रात रोजगारात नसावा किंवा EPF, NPS, किंवा ESIC चा सदस्य नसावा. ज्या कामगारांनी EPF, NPS, किंवा ESIC सारख्या शासकीय योजनांमधून लाभ घेतले आहेत, त्यांना श्रमिक कार्ड मिळण्यास पात्रता नसते.
५. मासिक वेतन मर्यादा: अर्जदाराचे मासिक वेतन ₹१५,००० पेक्षा जास्त नसावे. ही मर्यादा श्रमिक कार्डाचा लाभ घेणाऱ्या कामगारांच्या आर्थिक स्थितीचा विचार करून ठरवण्यात आली आहे.
६. आयकर भरणा: अर्जदार हा आयकरदाता नसावा. यामुळे केवळ निम्न-आय गटातील कामगार आणि त्यांच्या कुटुंबियांना या योजनेचा लाभ मिळू शकतो.
७. अर्जदाराच्या राज्यातील स्थायिक रहिवास: अर्जदाराला तो ज्या राज्यात अर्ज करतो त्या राज्याचा स्थायिक रहिवासी असावा.
श्रमिक कार्डसाठी आवश्यक कागदपत्रे:
श्रमिक कार्डसाठी ऑनलाईन अर्ज करण्यासाठी अर्जदारास काही आवश्यक कागदपत्रांची गरज आहे. या कागदपत्रांची यादी पुढीलप्रमाणे आहे:
१. आधार कार्ड: ओळखपत्र म्हणून आधार कार्ड आवश्यक आहे, कारण यामध्ये अर्जदाराची व्यक्तिगतरित्या माहिती असते.
२. रेशन कार्ड (ऐच्छिक): हे अत्यावश्यक नसले तरी रेशन कार्ड असेल तर अर्जाच्या प्रक्रियेत सोय होते.
३. बँक खाते क्रमांक: कोणत्याही आर्थिक सहाय्यासाठी बँक खाते क्रमांक आवश्यक आहे.
४. ईमेल आयडी: अर्ज प्रक्रिया तसेच पुढील माहिती पत्रासाठी अर्जदाराकडे सक्रिय ईमेल आयडी असावा.
५. कुटुंबीयांच्या आधार कार्ड क्रमांक: काही राज्यांमध्ये कुटुंबीयांचा आधार क्रमांक आवश्यक असू शकतो, विशेषतः त्यांच्या कल्याणकारी योजनांच्या अंतर्गत लाभ मिळविण्यासाठी.
६. मोबाईल क्रमांक: अर्ज प्रक्रिया आणि ओटीपी पडताळणीसाठी सक्रिय मोबाईल क्रमांक असावा.
७. पासपोर्ट साईज छायाचित्र: ओळखपत्रासाठी अर्जदाराचे पासपोर्ट साईज फोटो आवश्यक आहे.
श्रमिक कार्डासाठी ऑनलाईन अर्ज कसा करावा:
श्रमिक कार्डासाठी ऑनलाईन अर्ज करण्याची प्रक्रिया साधी आणि सोपी आहे. पुढील मार्गदर्शनाच्या मदतीने ऑनलाईन अर्ज प्रक्रिया पूर्ण करू शकता:
१. आपल्या राज्याच्या श्रम विभागाच्या अधिकृत वेबसाइटवर जा. प्रत्येक राज्याची स्वतंत्र वेबसाइट असते, जसे महाराष्ट्र, गुजरात, पश्चिम बंगाल इत्यादी.
२. ‘नवीन श्रमिक कार्ड नोंदणी’ या पर्यायाचा शोध घ्या आणि त्या लिंकवर क्लिक करा.
३. अर्जदाराच्या जिल्ह्याचा पर्याय निवडा. बहुतेक वेबसाइट्सवर जिल्हा निवडण्याचा पर्याय असतो.
४. अर्जदाराचे पहिले नाव, आडनाव, ईमेल आयडी, आणि मोबाईल क्रमांक यासारखी माहिती प्रविष्ट करा.
५. अर्जदाराचा आधार क्रमांक प्रविष्ट करा आणि सत्यापन करा. आधार क्रमांकाव्दारे व्यक्तिगतरित्या अर्जदाराच्या माहितीची पडताळणी होऊ शकते.
६. आपला मोबाईल क्रमांक आणि ईमेल आयडी सत्यापित करा.
७. अर्ज भरल्यानंतर ‘जमा करा’ या बटणावर क्लिक करा.
श्रमिक कार्ड कसे डाऊनलोड करावे:
सध्या श्रमिक कार्ड ऑनलाइन डाऊनलोड करण्याचा पर्याय उपलब्ध नाही. श्रमिक कार्ड मिळवण्यासाठी आपल्या नजीकच्या श्रम विभागाच्या कार्यालयात भेट द्या आणि तिथे आपले श्रमिक कार्ड मिळवा.
श्रमिक कार्डचे फायदे:
श्रमिक कार्डाद्वारे कामगारांना विविध फायदे मिळतात. हे फायदे विशेषतः कमी-आय असलेल्या कामगारांसाठी असतात. श्रमिक कार्डाचे काही प्रमुख फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत:
१. मोफत शिक्षण आणि जीवन विमा लाभ: श्रमिक कार्ड धारकांसाठी शिक्षणाच्या क्षेत्रात विविध शिष्यवृत्ती आणि जीवन विम्याचे लाभ दिले जातात.
२. मोफत आरोग्य विमा: PM आयुष्मान भारत योजना, बिजू स्वास्थ्य कल्याण योजना यासारख्या योजनांखाली आरोग्य विम्याचे लाभ मिळतात.
३. मातृत्व सहाय्य: गरोदरपणाच्या काळात आणि प्रसूतीनंतर महिलांना आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
४. दुर्घटनेत मृत्यू किंवा जखमी झाल्यास सहाय्य: कोणत्याही दुर्घटनेत मृत्यू झाल्यास किंवा अपंगत्व आल्यास अर्जदाराच्या कुटुंबास आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
५. मुलांच्या शिक्षणासाठी शिष्यवृत्ती: श्रमिक कार्ड धारकांच्या मुलांसाठी शिक्षणाच्या शिष्यवृत्त्या उपलब्ध आहेत.
६. कामाचे साधन खरेदीसाठी आर्थिक सहाय्य: श्रमिकांना त्यांचे काम करण्यासाठी लागणारे साधन खरेदी करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
७. घरखरेदीसाठी कर्ज: श्रमिक कार्ड धारकांसाठी गृहकर्ज उपलब्ध आहे, ज्याद्वारे ते स्वतःचे घर घेऊ शकतात.
८. कौशल्य विकासासाठी सहाय्य: श्रमिकांना कौशल्य विकासासाठी विविध प्रशिक्षण दिले जातात, ज्यायोगे त्यांना अधिक रोजगार संधी मिळू शकतात.
९. कन्यादान सहाय्य: श्रमिक कार्ड धारकांच्या मुलीच्या लग्नासाठी आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
सर्वसाधारण प्रश्न (FAQs):
१. श्रमिक कार्डसाठी कोण अर्ज करू शकतो?
सामान्यतः जे कामगार वर्षात किमान ९० दिवस काम करतात ते श्रमिक कार्डसाठी पात्र असतात. अर्ज करताना ९० दिवसांच्या कामाचा पुरावा जोडावा लागतो.
२. श्रमिक कार्ड NREGA जॉब कार्डसारखेच आहे का?
नाही, श्रमिक कार्ड आणि NREGA जॉब कार्ड हे वेगवेगळे आहेत. NREGA जॉब कार्ड हे ग्रामीण क्षेत्रात काम करणाऱ्या कामगारांसाठी असते.
३. मी श्रमिक कार्डसाठी ऑनलाईन अर्ज करू शकतो का?
होय, श्रमिक कार्डसाठी आपल्या राज्याच्या श्रम विभागाच्या अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन ऑनलाईन अर्ज करता येतो.
४. श्रमिक कार्डाचे नूतनीकरण करणे आवश्यक आहे का?
होय, श्रमिक कार्डाची मुदत संपल्यानंतर त्याचे नूतनीकरण करणे आवश्यक आहे.